Geschiedenis

Emile Francqui en het ontstaan van de Francqui-Stichting

Emile Francqui, geboren op 25 juni 1863 te Brussel, was een visionair filantroop en Belgisch staatsman. Zijn leven werd gekenmerkt door aanzienlijke bijdragen aan zijn land, een diepgaand engagement voor internationale samenwerking, en een toewijding aan het algemeen welzijn door het onderwijs en de wetenschap te steunen.

Zijn jeugjaren 

Op jonge leeftijd werd Emile Francqui getroffen door een tragedie toen hij zijn moeder verloor. De last van verantwoordelijkheid kwam toen terecht bij zijn vader, die, in zijn streven om voor het gezin te zorgen, Emile van twee van zijn oudere broer en zus scheidde. Hij vertrouwde Emile en zijn jongere broer toe aan de zorg van hun grootmoeder. Deze vroege omwenteling dwong Emile om veel eerder dan zijn leeftijdsgenoten de verantwoordelijkheden van volwassenheid te dragen – een situatie die zijn karakter in de daaropvolgende jaren onuitwisbaar zou vormen.

Toen zijn grootmoeder overleed, was Emile slechts veertien jaar oud. Hij schreef zich vervolgens in aan de prestigieuze Koninklijke Militaire Academie in Brussel. In het leger toonde hij veel ambitie en een sterke interesse in de wetenschap en exploratie. Zijn militaire carrière zou 18 jaar duren.

Militaire in Kongo

Bij de oprichting van de « Kongo – Vrijstaat » wierf Koning Leopold II jonge officieren aan, om deze nieuwe Staat te organiseren. Emile Francqui was één daarvan. Hij werd in het begin toegewezen aan het Militair Instituut voor Cartografie. Nadat hij in rang was opgeklommen, nam de jongeman deel aan grote ontwikkelingsprojecten, waaronder de aanleg van spoorwegen en andere infrastructuren terwijl hij de Katanga-regio verkende. Hij nam eveneens deel aan de campagne tegen slavernij.

Diplomaat in China 

Bij Francqui’s terugkomst in België herkende Koning Leopold II zijn talent. Hij vroeg persoonlijk dat Francqui als Benoemd Consul naar China verzonden zou worden, om er te onderhandelen over de toekenning van het belangrijk spoorwegnet Pekin-Hankow aan een Belgisch bedrijf. Francqui kwam in 1897 toe in China en bleef er tot 1902. Tijdens deze onderhandelingen was zijn belangrijkste rivaal Herbert Hoover, die later President zou worden van de Verenigde Staten.

Zakenman tijdens de Eerste Wereldoorlog

Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak in 1914, was Francqui opnieuw in België en Directeur van de Generale Maatschappij van België alsook Voorzitter van de Belgische Bank voor het Buitenland. De Belgische bevolking was bedreigd met hongersnood als gevolg van de bezetting van het grootste deel van haar grondgebied door het Duitse leger. De Amerikaanse publieke opinie ontfermde zich over het lot van onze bevolking : een grootscheepse uiting van edelmoedigheid ontstond onder de naam « Commission for Relief of Belgium (CRB) ». De Voorzitter van de CRB was Herbert Hoover. De fondsen die verzameld werden in België en in verschillende andere landen, vooral in Amerika, dienden om een toevoer van levensmiddelen voor België te organiseren doorheen Nederland, dat tijdens die oorlog neutraal was gebleven.

Op zoek naar een degelijke correspondent in België, herinnerde Herbert Hoover zich Emile Francqui, die een geducht tegenstander was gebleken tijdens de onderhandelingen in China. De twee heren begonnen nauw samen te werken en Francqui richtte in ons land het Nationaal Hulp – en Voedingscomité op, dat de voedingsmiddelen uit de Verenigde Staten in ontvangst zou nemen en  zou uitdelen aan de bevolking. Francqui’s leiderschap werd toen gekenmerkt door inventiviteit, strategisch denken en onwrikbare toewijding aan zijn land. Naast hun professionele samenwerking deelden Hoover en Francqui een diepe persoonlijke vriendschap. Hun wederzijds respect en bewondering voor elkaars vaardigheden waren duidelijk zichtbaar in hun correspondentie en interacties.

Gebouw van de Belgische Bank voor het Buitenland, Koloniënstraat Brussel,
waar de kantoren van de CRB gevestigd waren.

Filantroop bij de heropbouw van België
En het ontstaan van de Francqui-Stichting

Als visionair leider speelde Emile Francqui een essentiële rol in de vormgeving van het economische landschap van België tijdens een kritische periode in haar geschiedenis. Het Nationaal Hulp – en Voedingscomité werkte tot het einde van de oorlog. Op dat ogenblik beschikte de CRB over belangrijke geldmiddelen. Er werd gezamelijk beslist deze middelen aan te wenden voor heropbouw van België. Naar de mening van Hoover en Francqui lag de beste investering voor deze heropbouw bij de universiteiten. Daarom werd meer dan de helft van de resterende geldmiddelen aan de Belgische universiteiten uitegedeeld. Verder werd ook overgegaan tot de oprichting  van de Universitaire Stichting (1920) in Brussel, van de « Belgian American Educational Foundation, Inc (BAEF) » (1920) in New York, en daarna, onder het visionair impuls van Koning Albert I, van het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (NFWO) (1928).

De Universitaire Stichting beschikte over belangrijke middelen die jonge Belgen moesten toelaten universitaire studies te ondernemen, zelfs indien zij niet bemiddeld waren. Het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek ontving een financiële dotatie die het wetenschappelijk onderzoek moest bevorderen.

Later werd Emile Francqui door Prins Leopold, de toekomstige Koning Leopold III, aangezocht om een initiatief te nemen ten voordele van de bevolking van Belgisch Kongo. Dit leidde tot de oprichting van het Prins Leopold Instituut voor Tropische Geneeskunde (1931). Emile Francqui was de eerste Voorzitter van de Raad van Bestuur van dat Instituut en bekwam bij de BAEF een belangrijke financiële steun voor het opstarten ervan.

Om de ontwikkeling van het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek in België te bevorderen, alsook om de verantwoordelijkheden van de Universitaire Stichting en het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek aan te vullen, besloten Francqui en Hoover samen nieuwe stichting op te richten. De Francqui-Stichting werd officieel bekrachtigd door middel van een Koninklijk Besluit op 25 februari 1932, waarbij de stichting de status van Stichting van Openbaar Nut verkreeg. Herbert Hoover drong erop aan dat deze Stichting de naam van Emile Francqui zou dragen, om de herinnering aan degene die zoveel voor zijn land en voor de wetenschap heeft gedaan, te behouden.

Latere leven en erfenis

Aan het einde van zijn carrière was Emile Francqui Gedelegeerd Bestuurder van de « Union Minière du Haut Katanga » en Gouverneur van de Generale Maatschappij van België. Verscheidene malen in zijn leven was hij Minister, maar pas in 1934 werd hij als Minister van Staat benoemd.

Emile Francqui overleed op 18 November 1935.

Vandaag de dag leeft het erfgoed van Emile Francqui voort in verschillende vormen. Het getuigt van de kracht van visie, toewijding en filantropie.

Hoewel haar fundamentele missie constant blijft, heeft de Francqui-Stichting zich in de loop der tijd ontwikkeld om te voldoen aan de voortdurend veranderende eisen van het academische landschap en wetenschappelijk onderzoek. Hier zijn enkele van de belangrijkste veranderingen van de Stichting om zich aan te passen en te gedijen in de hedendaagse wereld: internationalisering, interuniversitaire samenwerking, uitbreiding van activiteiten en het aantal opdrachten, verhoging van de waarde van de prijs en honoraria, een grotere ondersteuning voor jonge onderzoekers. Deze veranderingen getuigen van het streven van de Stichting om relevant en effectief te blijven.